به گزارش روابط عمومی خانه اندیشمندان علوم انسانی، نشست "آثار شیخ اجل در بغداد" به همت گروه زبان و ادبیات فارسی خانه اندیشمندان علوم انسانی، روز شنبه ۸ اردیبشهت ۱۴۰۳ در سالن خیام خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد. خلاصه ای از گزارش این نشست در ادامه می آید.

جواد بشری: حضور سعدی در بغداد قابل اثبات نیست

جواد بشری از اساتید دانشگاه، ابراز داشت: مسئله حادی است که از دو فقره داستان واره سعدی، اثبات کنیم که او در نظامیه بغداد بوده است. در مورد ارتباط با سعدی، بعضی ها به دو مرثیه ای که سعدی برای قتل خلیفه سروده است، استناد می کنند اما این دو قصیده هم حضور سعدی را اثبات نمی کند. او در شام حضور داشته چون اشعار شامیات دارد. از سوی دیگر سعدی یک سری اشاره های زنده به شهر بغداد دارد مثلا از کاغذ بغدادی می گوید اما باز هم نمی توان این موارد را مستندی برای حضور سعدی در بغداد قرار داد. همچنین با وجود این که سعدی می گوید عربی را به خوبی می داد اما این دلیل هم، دلیل متقنی نیست و در کل اینکه سعدی طلبه نظامیه بغداد بوده، معلوم و قابل اثبات نیست.

وی افزود: مبحث دیگر، در مورد شهرت سعدی در مسئله شاعری و انتشار شعرش در نقاط مختلف در روزگار حیاتش است. در مراسمات مختلفی در نقاط مختلف از جمله در قونیه، چین و حلب شعر سعدی دیده شده است. در مورد بغداد هم سند خوبی که وجود دارد، آثار زنگی بخارایی است که از اشعار سعدی استفاده کرده است. هم چنین در آثار خاندان نخجوانی که خاندانی هستند که بخش زیادی از عمرشان را در بغداد سپری کرده اند، اشعار سعدی دیده می شود. نظام الدین شامی هم که آثارش را اواخر قرن هشتم در بغداد نوشته، از اشعار سعدی استفاده کرده است.

او ادامه داد: مبحث بعدی، بحث یاقوت مستعصمی و کتابت گلستان است. گفته اند که چون سعدی برای خلیفه مرثیه گفته است پس می توان گفت ارتباط سعدی با خلیفه این قدر وسیع بوده که خلیفه به یاقوت گفته است که گلستان را کتابت کند. اما باید گفت اصلا این طور نبوده است. آمده است که یاقوت به دربار خلفای عباسی وارد می شود و استعداد خوش نویسی اش را بروز می دهد و با خلیفه ارتباط می گیرد و لقب یاقوت مستعصمی می یابد. گفته شده که او سال ۶۹۸ فوت کرده است. دوره درخشان نسخه نویسی یاقوت بعد از قتل خلیفه یعنی بعد از سال ۶۵۶ بوده است. اگر با نگاه مثبت به این ماجرا نگاه کنیم، نویسنده ای می گوید نسخه کتاب گلستان سعدی که در کاخ گلستان است، سال ۶۶۸ کتابت شده است اما سوالی که مطرح می شود این است یاقوتی که همه آثارش عربی بوده و فارسی در آن نیست، چطور گلستان را کتابت کرده است؟ شیرین بیانی هم گفته است یاقوت گلستان را کتابت کرده است. اما افراد مخالفی هم هستند که در انتساب این نسخه به یاقوت تشکیک وارد کرده اند. یکی از دلایل رد انتساب این نسخه به یاقوت، این است که هیچ سطر فارسی از یاقوت یافت نمی شود، اما آیا واقعا او فارسی بلد نبوده است؟ البته باید گفت که فارسی دانی علمای بغداد امری امکان پذیر بوده است. فارسی دانی یاقوت محتمل است اما این نسخه سندیت کتابت گستان توسط یاقوت نیست. از سوی دیگر، رقم این نسخه مخدوش است. از نظر منطق تاریخی هم یاقوت نمی تواند بعد از سال ۶۵۶ و بعد از قتل خلیفه، این همه کتابت کرده باشد و نام یاقوت مستعصمی را پای آثارش آورده باشد. نسخه کاخ گلستان، بیت عربی ندارد یعنی توسط کاتب حذف شده است. همه این موارد، نشان می دهد که ما با نسخه سال ۸۰۰ به بعد مواج هستیم. محل کتابت این نسخه هم هند است و ویژگی هایی برای غیر فارسی زبانان دارد.