نشست "نقد و بررسی کتاب تاریخ مفهوم عدالت اجتماعی در دوران مشروطه" برگزار شد
نشست "نقد و بررسی کتاب تاریخ مفهوم عدالت اجتماعی در دوران مشروطه" روز چهارشنبه ۱۹ اردیبهشت در سالن خیام خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد.
به گزارش روابط عمومی خانه اندیشمندان علوم انسانی، نشست "نقد و بررسی کتاب تاریخ مفهوم عدالت اجتماعی در دوران مشروطه" به همت انجمن جامعه شناسی ایران و گروه علوم اجتماعی خانه اندیشمندان علوم انسانی، روز چهارشنبه ۱۹ اردیبهشت ۱۴۰۳ در سالن خیام خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد. خلاصه ای از گزارش این نشست در ادامه می آید.
سمیه توحیدلو: این کتاب، دغدغه ای بود که از وضعیت امروز ایران داشتم
سمیه توحیدلو مولف کتاب "تاریخ مفهوم عدالت اجتماعی در دوران مشروطه"، اظهار داشت: از خانه اندیشمندان علوم انسانی و انجمن جامعه شناسی ایران تشکر می کنم که فرصت نقد این کتاب را فراهم آوردند و از اساتید خودم سپاسگزارم که نقد این کتاب را پذیرفتند. این کتاب، دغدغه ای بود که از وضعیت امروز ایران داشتم. وقتی رساله دکتری را می نوشتم مسئله ام توسعه بود و انتهای کار، به مفهوم نظم خواهی ایرانیان رسیدم. همین باعث شد به این فکر کنم که مفهوم عدالت با چه معنایی وارد شده است؟ ما چگونه می توانیم عدالت را تعریف کنیم؟ نسبت ما با عدالت و مفهوم سنتی چطور بوده است؟
وی افزود: کارهای تاریخ مفهوم کمتر در ایران کار شده است. من برای تدوین این کتاب، باید شاخص های اصلی عدالت به لحاظ نظری را جمع می کردم. بخش زیادی از این کتاب به گزارش اندیشه ها اختصاص یافته است. بعد از گزارش اندیشه، دایره معنایی و پادمفاهیم اهمیت دارد. وقتی داریم از یک مفهوم حرف می زنیم، باید بدانیم که یک مفهوم لایه های تاریخی متفاوتی داشته است. این کتاب هنوز نهادینه شدن مفهوم را ندیده است و کار بعدی من، تاریخ نهادی این مفاهیم است.
آرش حیدری: در این کتاب، منطق گردآوری داده ها به غایت خود رسیده است اما ساماندهی داده ها جای کار دارد
آرش حیدری از اساتید دانشگاه، ابراز داشت: این کتاب اثری است که با زحمت فراوان نوشته شده است. این که ما برگردیم و بررسی کنیم نظامات مفهومی عدالت چگونه تغییر کرده اند، طرح وسوسه برانگیزی است اما باید ببینیم کار در همان چارچوب ادعایی پیش رفته است یا خیر؟ بحران این اثر، در ترسیم چشم اندازی است که می خواهد به تاریخ برگردد و تبارشناسی این مفهوم را بنویسد. تعاریف و نظامات معنایی در جهت منافع نیروهای اجتماعی ساخته می شوند و سپس واحد تحلیل نیروهای اجتماعی هستند نه لزومه گزاره های تعریف شده.
وی افزود: دو نیرو می توانست وارد شود. یکی نیروی مشروطه خواه که مسئله اش مهار کردن قدرت شاه است و دیگری نیروی تنظیماتچی ها که می خواهند دولت را تنظیم کنند اما از دل تنظیم دولت، تربیت ملت در می آید و اینجا پارادوکس رخ می دهد. جریان دوم، می خواهد تنظیمات بروکراسی را با بروکراسی مهار کند در حالی که در اصل با دموکراسی مهار می شود. این نیرو، همان نیرویی است که تا به امروز ادامه پیدا کرده است. از سوی دیگر، اگر باز مسئله ما تاریخ مفهوم عدالت است، این تاریخ خیلی بلندتر از این چیزی است که آمده است و وقتی می گوییم عدالت، تاریخ مفهومی چیزهایی را نمی توانیم نبینیم مثل لحظه ظهور معتزله. معتزله مفهوم عدالت و امر به معروف را وارد می کند. لحظه دیگری داریم که عدالت صفت شخصی است و در سیاست نامه نویس ها پیدا می شود. در این کتاب، منطق گردآوردن داده ها به غایت خود رسیده است اما ساماندهی داده ها جای کار دارد.
مقصود فراستخواه: این کتاب ارزش های متفاوتی دارد
مقصود فراستخواه از اساتید دانشگاه، اظهار داشت: این کتاب چندین ارزش دارد. ارزش اجتماعی دارد چون مولفش یک زن است و ما نگاه زنانه به عالم را کم داریم. ارزش نسلی دارد چون افق هایی که مغفول مانده را مورد بررسی قرار می دهد. ارزش مسئله ای دارد چون مسئله عدالت مطرح شده است و ارزش روش شناختی دارد چون با رویکردی کار کرده که کمتر کار شده و آن، تاریخ مفهومی است.
وی افزود: ابتدا می خواهم درک خودم درباره تاریخ مفهومی را بیان کنم. تاریخ مفهومی می گوید تاریخ یک امر عینی و روشنی نیست. واقع نمایانه نیست و نمی شود درباره تاریخ، گاه شمارانه راحت سخن گفت. در تاریخ مفهومی، قهرمانان حقیقت و راهزنان حقیقت نداریم. در تاریخ مفهومی باید منازعات را توضیح بدهیم. لحظه مناقشه آمیز را تاریخ مفهومی توضیح می دهد. با تقلایی که نویسنده کتاب داشته، توانسته است مجموعه بزرگی از یادداشت را فراهم کند و سعی کرده از آرشیوهای مسلط هم فاصله بگیرد. اما این کتاب، مسئله را کانونی نکرده است و به ما فرضیه نمی دهد. کتاب مطالبی را باز کرده، اما جمع نکرده است. به نظر می رسد باید یک فرضیه ای درباره عدالت در دوران مشروطه ارائه داده شود.
داریوش رحمانیان: در تاریخ، با یک ابر رشته سر و کار داریم
داریوش رحمانیان از اساتید دانشگاه، بیان داشت: با این که چند دهه اخیر، تاریخ نگاری و علوم انسانی و اجتماعی رشد کرده و چشم انداز هم نسبتا روشن است اما یک رویه تاریک و آزاردهنده هم داریم که ناشی از علل گوناگون است و می شود گفت ما نتوانسته ایم از ظرفیت ها به درستی استفاده کنیم. به عنوان یک انتقاد از رشته خودم، من از تاریخ به عنوان یک رشته نما یاد می کنم که به دلایل گوناگون نمی تواند نیازهای جامعه من را پاسخ دهد. رشته تاریخ در ایران گرفتار بحران است. در تاریخ به یک معنا با یک ابر رشته سر و کار داریم که رشته هایی را در خود می گنجاند. یک گونه ای از تاریخ نویسی هم پدیدار شده است به نام تاریخ میان رشته ای. بنابراین تاریخ قلمروی نیست که مختص به متخصصان یک رشته باشد. ما به تاریخ مفهومی نیاز داریم اما تاکنون آن طور که باید و شاید، نتوانسته ایم به آن بپردازیم. الگوگیری ما نباید مقلدانه باشد. ما باید با یک رویکرد انتقادی با وضعیت خودمان روبرو شویم.
وی افزود: تاریخ مفهومی عمدتا با نام متفکر آلمانی(کوزلک) گره خورده است. من به رویکرد کوزلک انتقادی دارم. مسئله ظریفی وجود دارد، در رابطه با تاریخ مفهومی، یک جا می گوید واحد تحلیل من خود مفهوم است، جای دیگر گفته می شود مسئله، تاریخ است. تاریخ مفهومی، مطالعه صرف ایده ها نیست.
او ادامه داد: در این کتاب، نویسنده توضیحات روش شناختی را در پیوست گذاشته است در حالی که باید در متن می آمد. هم چنین کتاب بیش از اندازه فربه شده است و بحث های نظری می توانست چکیده تر بیاید.