نشست "بررسی قلاع اسماعیلیه در ایران" برگزار شد
نشست "بررسی قلاع اسماعیلیه در ایران" روز چهارشنبه ۱۰ مرداد در سالن حافظ خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد.
به گزارش روابط عمومی خانه اندیشمندان علوم انسانی، نشست "بررسی قلاع اسماعیلیه در ایران" به همت گروه تاریخ و باستان شناسی خانه اندیشمندان علوم انسانی، روز چهارشنبه ۱۰ مرداد ۱۴۰۳ در سالن حافظ خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد. خلاصه ای از گزارش این نشست در ادامه می آید.
اسماعیل شراهی پژوهشگر باستان شناسی، اظهار داشت: علاقه من به اسماعیلیه از سال ۸۶ شروع شد و رساله دکتری خودم را با موضوع قلاع اسماعیلیه در ایران مرکزی کار کردم. ناحیه ایران مرکزی پهنه وسیعی را شامل می شود. منطقه مورد بررسی من، از قزوین تا خور و بیابانک است. مرکزیت این منطقه با شهرستان هایی مانند ساوه، قم و نائین است. ما بیش از ۸۰ قلعه را مورد بررسی قرار دادیم که بعضی از قلعه ها مربوط به دوره ساسانی بودند. مهم ترین قلعه ایران مرکزی که می شناسیم، قلعه شاه دژ اصفهان است که قلعه بسیار بزرگی است و ۱۵ هکتار را به خود اختصاص داده است. قلعه دیگر، قلعه خان لنجان است که در دوره های ساسانی، سلجوقی و آل بویه از آن استفاده شده است. از دیگر قلعه ها می توان به قلعه شیرکوه در منطقه پاکوه نایین، قلعه ترشاب کاشان، قز قلعه قم، قلعه توس نوذر و قلعه دختر در ساوه اشاره کرد. از کارکرد این قلعه ها می توان ایجاد مراکز امن برای اسماعیلیان در صورت برخورد سیاسی و نظامی با سایر گروه های مذهبی اعم از تشیع و تسنن و هم چنین حمایت از مراکز شیعی در مرکز ایران و فشار بر حاکمیت با انجام حرکات ایذایی را نام برد.
در ادامه محسن سراج از استادان تاریخ، ابراز داشت: بسیاری از قلاع اسماعیلیه را می توان دید و قابلیت دسترسی دارند مثل الموت. اما این سوال پیش می آید که دلیل مقاومت طولانی نیروهای اسماعیلی در مقابل نیروهای سلجوقی چه بوده است؟ این قلعه ها صرفا حالت استراتژیک داشتند. موضوع مهم، حمایت مردم پایین دست قلعه بود. قیام اسماعیلیه یک دوران پر فراز و نشیبی را طی کرده است. امام جعفر صادق(ع) ابتدا اسماعیل را به عنوان جانشین خود انتخاب کرده است اما اسماعیل در زمان حیات امام صادق(ع) فوت کرد اما عده ای گفتند چون امام از جانب خدا منصوب می شود، پس اسماعیل زنده است و این طور فرقه اسماعیلیه درست شد.
در ادامه محمد صابر کارشناس ارشد تاریخ، بیان داشت: تحقیقات در حوزه قلعه های اسماعیلیه از سال ۱۳۰۳ آغاز شد. بعد از شهادت امام صادق(ع) شیعه به چند فرقه تقسیم شد که یکی شان اسماعیلیه بود. ما باید تاریخ را از افسانه و اسطوره جدا کنیم. رویکرد حسن صباح نه رویکرد ملی بود و نه رویکرد حقوق ضعفا و مستضعفین. در سال ۵۰۰ هجری قمری اسماعیلیه بسیاری از نقاط در اختیار خود را از دست داد ما از سال ۵۱۸ تا ۵۳۷، در نواحی قومس، موقعیت خودش را توسعه داد. در اهمیت قومس، می توان گفت که هر زمان موقعیت قومس متزلزل شده است، موقعیت اقتصادی حکومت اسماعیلی هم متزلزل شده است.
در ادامه روح الله خلیل نژادی از معماران، ابراز داشت: خلأ مطالعات معماری در کنار مطالعات تاریخ و باستان شناسی حس می شد. شهرستان دامغان دومین شهرستان استان سمنان از نظر وسعت است و منطقه قومس دارای اقیلم های مختلف(سرد، معتدل و خشک) است. قلعه های اصلی کوهستانی دامغان شامل مواردی مانند گردکوه، مهرگان، شیر و دختر بیدستان می شود. اجزاء معماری قلعه های کوهستانی، مواردی مانند بارو، برج و برجک، ورودی، ارگ و... را شامل می شود. باروها در قلعه های کوهستانی به عنوان اولین عنصر دفاعی مورد استفاده قرار می گیرند. برجک ها معمولا عناصر سازنده ای هستند که برای نگهداری دیوار استفاده می شود. آب انبارها در قلاع کوهستانی بسیار حائز اهمیت هستند. معمار قلعه های کوهستانی از مهارت بالایی برخوردار بوده است.