نشست "رونمایی و نقد و بررسی کتاب دورمانده از توسعه" برگزار شد
نشست "رونمایی و نقد و بررسی کتاب دورمانده از توسعه" روز دوشنبه ۲۹ مرداد ۱۴۰۳ در سالن حافظ خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد.
به گزارش روابط عمومی خانه اندیشمندان علوم انسانی، نشست "رونمایی و نقد و بررسی کتاب دورمانده از توسعه" به همت گروه اقتصاد خانه اندیشمندان علوم انسانی و با همکاری کتاب شرق، روز دوشنبه ۲۹ مرداد ۱۴۰۳ در سالن حافظ خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد. فاطمه سادات نبوی دبیری این نشست را بر عهده داشت. خلاصه ای از گزارش این نشست در ادامه می آید.
ابتدای جلسه نبوی، دبیر نشست، توضیحات کوتاه و مختصری راجع به روند جلسه و همچنین موضوعات مورد بررسی در کتاب توضیح داد.
سید مقداد ضیاء تبار احمدی، مترجم کتاب «دور مانده از توسعه»، در بررسی کتاب توضیح داد: نیت همه دولتها در جهت افزایش رفاه جامعه است اما با توجه به متن کتاب در مییابیم دخالت دولت در اقتصاد، آنها را از هدفی که داشتند دور میکند. مسئله اصلی این کتاب نفس مداخله دولت و حتی اندازه مداخله دولت در اقتصاد نیست بلکه کیفیت این مداخله در اقتصاد آنها مورد توجه است. او «اتاتیسم» را یکی از مفاهیم اصلی کتاب برشمرد که به کنترل دولت هم بر اقتصاد و هم بر شهروندان مربوط است؛ و برای فهم سلامت یا بیماری اقتصاد دو محور شایسته سالاری و نظام انگیزشی را در مبنا قرارداد.
همچنین او توصیه کرد: برای تحلیل این دسته از شرایط باید سیر تاریخی مسائل سیاسی-اقتصادی را در نظر گرفت زیرا که برای بیان راه حلها ملاحظه این دست موارد ضروریست.
زهرا کریمی موغاری، مترجم کتاب«دور مانده از توسعه»، ابتدا راجع به ترجمه کتاب نکاتی را مطرح کرد و سپس افزود: نویسندهٔ این کتاب فارغ از اینکه با نگاه چپ یا نئولیبرالیستی به شرایط کشورهای عربی توجه کند، کیفیت دولتها را مد نظر قرار داده به این شکل که دولت به جای حل مشکلات با مقررات ناکارآمد و توزیع درآمد ناعادلانه، خود به مشکل بدل شده؛ و این همان شرایطی است که برای ما هم ملموس است. اکثر کشورهای نفتخیز به جز آنها که درآمد بالا و جمعیت اندک دارند-قطر-اکثرا از درآمد پایین و یا متوسط برخوردارند و این منجر شده که جامعهی آنها مخصوصاً در بازار کار از افراد خودی یا غیر خودی تشکیل شده و در طول زمان این شکاف عمیقتر شود؛ البته باید توجه داشت که این کشورها در زمینههایی مانند آموزش، بهداشت و درمان و امید به زندگی پیشرفتهایی هم داشتهاند ولی برای طبقه خاصی از مردم-خودیها-مهیّا بوده و در آخر بروکراسی بزرگی شکل گرفته، حامیانی جذب کرده و مخالفانی هم در این مسیر سرکوب شدهاند؛ لذا دسته بندی خودی و غیر خودی نتیجهٔ این عملکردها است. همچنین باید در نظر داشت که بخش غیر خودی جمعیت بزرگ نیروی کار غیر رسمی را تشکیل میدهند؛ برای مثال محمد بوعزیزی که نماد برجسته بهار عربی شد از کارگران غیر رسمی بود که به دلیل نپیوستن به بازار کار رسمی ناامید و نماد شور و خشم انقلابی در جهان عرب شد.
در آخر، کریمی به مصادیق خودیها و غیر خودیها در کشورهای عربی اشاره کرد و به نقل از نویسنده تاکید کرد: در کشورهای عربی حتی پس از انقلابهای سیاسی کماکان امکان اصلاح نظام اقتصادی میسر نمیشود.
محمد پورنیک، کارشناس اقتصادی، در ابتدا نقدی به توضیحات مترجمان مطرح کرد. سپس راجع به شرایط اجتماعی-سیاسی جهان عرب گفت: به جز لبنان که نسبتاً دموکراتیک است، کشورهای عربی در سطح اخنتاق با هم رقابت میکنند. آنهایی که منابع بیشتری دارند و سطح زندگی مردمانشان در شرایط بالاتری است به تبع سطح اختناق کمتری دارند و برعکس. در اقتصاد تحت نفوذ دولت میتوان شرایطی را در نظر گرفت که به نفع مردم و مثبت باشد ولی در این کشورها ما با اقتصاد رفاقتی مواجهایم که بنگاههای اقتصادی کارایی لازم را ندارند و رشد ناخالص ملی کم و متغیّر است.
پورنیک در راستای توضیحاتش اعتراض جوانان قاهره را که خواستار دریافت کار بدون واسطه و با حفظ کرامت انسانی بودند را از جو حاکم علیه فضای خودیها در اقتصاد این کشور برشمرد.
در آخر او بر حسب تجربه زیسته در مصر افزود: پس از دولت حسنی مبارک ما شاهد اختناق هر چه بیشتر در زمان دولت سیسی بودیم که این به جهت مزایای بنگاههای نظامی و قدرت بالای بخش خودیها بود که حتی در زمان پسابرندازی امکان هر گونه اصلاح و تغییری را به صفر میرساند.
حجت میرزایی، استاد دانشگاه، در ابتدا بیان کرد: اگر کسی چنین کتابی را در خصوص وضعیت معاصر کشور ما به تحریر در میآورد شاید شاهد وضع نامطلوبتری در مقایسه با کشورهای عربی بودیم.
همچنین او اشاره کرد: ما باید توجه داشته باشیم در کشورهای عربی بعد شورشها و اعتراضات وضعیت فاجعهبارتری را در مصر، سوریه، لییی و یمن-به جز تونس-شاهد بودیم.
او در ادامه کتاب «دورمانده از توسعه» را در در چهارچوب نظریهٔ «حکمرانی خوب»، مفید در نظر گرفت و طبق این نظریه دعوای دولت و بازار را یک «سرگرمی اغواگرانه» خواند چرا که نظام اقتصادی را در اصل باید بر سه پایه دولت، بازار و جامعه مدنی جستوجو کرد و در این حال باید توجه داشت که مسئله اصلی ما اندازه دولت نیست بلکه ساختار و کارکرد دولت مهم است که چطور با اقتصاد و جامعه مدنی سازگار میشود.
همچنین این استاد دانشگاه یادآور شد: حدود پنجاه درصد اشتغال در ایران غیر رسمی است و لذا GDP واقعی حدود یک و نیم برابر چیزی است که اعلام می شود. حال این پنجاه درصد بخش غیر رسمی از همهٔ حمایتهای رفاهی و مالی بخش عمومی محروم میشوند، مالیات هم نمیدهند و قابلیت احصا هم ندارند.
در آخر او خاطر نشان کرد که: در کشور ما نیز مردم دریافتند که با مهاجرت میتوانند سهم بیشتری را از صندوق رانت نفتی کشور بهرمند شوند؛ که به تبع شکل گیری چنین شرایطی مطلوب نظر نیست.
محمد فاضلی، جامعه شناس، در ابتدای سخن خود راجع به فرم و محتوا کتاب و اهمیت آن در مسائل اقتصاد سیاسی، توضیح داد: کتاب از جنس اندیشهٔ تطبیقی است که به مقایسه هفت کشور عربی میپردازد و حاوی اشتراکاتی جالب توجه است برای مثال، اقتدارگرایی حاصل از توزیع رانت در همه این کشورها منطق مشابهی دارد، همچنین علل شکلگیری ناامیدی در این کشورها چگونه است و در آخر چگونه کیفیت حکمرانی در دو گانه دولت-بازار گم شدهاست.
او در ادامه توضیح داد: در این کشورها بنگاههای اقتصادی نابهره ور و نیروی انسانی غیر ماهر دو عامل مهم در شرایط اقتصادی این کشورها هستند؛ حتی تفکر فردی شکل گرفته افراد مبتنی بر غیر ماهر بودنشان به این دلیل نیست که کمتر آموزش دیدند بلکه به جهت کیفیت حکمرانی دولتها است که افراد را مجبور میکند در دولتی استخدام بشوند که بیشترین میزان برخورداری از رانت را برایشان فراهم میکند، لذا دیگر تبحر و باروری افراد جامعه اهمیتی ندارد چرا که دولت را نه بر حسب لیاقت بلکه بر حسب وفاداری سیاسی افراد انتخاب میکند. همچنین او این کتاب را راه خروجی برای گذار از دو نوع ایدئولوژی دولت-بازار و نئولیبرالیسم معرفی کرد.
فاضلی راجع به وخیمتر و خشنتر شدن اوضاع این کشورها بعد از بهار عربی سخن گفت و توضیح داد: بعد انقلابها این نظامها عین خود را مجدد بازتولید میکنند.
او در آخر کتاب «دور مانده از توسعه» را برای کسانی دغدغهٔ این مباحث را دارند توصیه کرد.
در آخر، این نشست با پرسش و پاسخ افراد حاضر در جلسه به پایان رسید.