به گزارش روابط عمومی خانه اندیشمندان علوم اندیشمندان علوم انسانی، از سلسله نشست های آینده خاورمیانه، نشست "زمینه ها، روندها و مخاطرات عقدیتی، امنیتی، سیاسی و اقتصادی موجود" به همت گروه علوم سیاسی خانه اندیشمندان علوم انسانی و با همکاری مرکز پژوهش های علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه، روز یکشنبه ۱۴ اردیبهشت ۱۴۰۴ در سالن حافظ خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد. ابوالفضل دلاوری دبیری این نشست را برعهده داشت. خلاصه ای از گزارش این نشست در ادامه می آید.

در ابتدا، مصطفی زهرانی استاد دانشکده وزارت امور خارجه، اظهار داشت: این مفهوم خاورمیانه یک مفهوم مورد منازعه است که به کجا خاورمیانه گفته می شود. یک زمانی به طور مشخص خلیج فارس از خاورمیانه جدا بود. در ۱۹۷۳ بود که خاورمیانه به دلیل جنگ اعراب و اسراییل به خلیج فارس متصل شد. هم چنین در آن زمان نفت از یک کالا به یک عامل ژئوپلیتیک تبدیل شد.انقلاب اسلامی ما هم این موضوع را تشدید کرد. تا سال ۲۰۰۳ دو مفهوم ایدئولوژی و ژئوپلیتیک در منطقه ما تعیین کننده بودند. از سال ۲۰۰۳ به بعد حائل بین ایران و جهان عرب(صدام حسین) برداشته شد و این برای عربستان و اسراییل گران بود. در حال حاضر، نظم جدیدی در حال شکل گیری است که مشخصه های آن نامعلوم است. منطقه ما در هر زمانی با نظام بین الملل در تعامل بوده است و نوع ساختار نظام بین الملل هم یکی از پیشران های تشکیل دهنده نظم جدید در منطقه است.

در ادامه، آریابرزن محمدی، پژوهشگر مطالعات خاورمیانه، ابراز داشت: با عقل و ذهنیت پیشا هفت اکتبر، نمی توان جهان پسا هفت اکتبر در خاورمیانه را تحلیل کرد. ما ایرانی ها خیلی دوست داریم فکر کنیم که مرکز عالم امکان هستیم اما این طور نیست که دنیا نتواند ما را نادیده بگیرد. ما سه اصل اساسی در روابط بین الملل داریم که عبارتند از بقا، قدرت و منافع. دولت ها اول به بقا اهمیت می دهند. کشورهای حاشیه خلیج فارس دوست دارند بقا داشته باشند. در مورد منطقه پس از هفت اکتبر؛ سوریه ی بشار اسد وجود ندارد، ترکیه به طرز شگفت انگیزی دارد نفوذ منطقه ای خودش را توسعه می دهد. ترکیه از تحولات منطقه ای بخصوص از بهار عربی درس گرفته است.

در ادامه، محمدمهدی گلشاهی، پژوهشگر مطالعات خاورمیانه، بیان داشت: از دسامبر ۲۰۱۸ شاهد منازعه فناوری در روابط بین المللی هستیم. در حوزه سایبر ما خیلی عقب هستیم. ترامپ دیر فهمید که چین دارد چکار می کند. تلاش او برای این است که چین به اروپا از طریق کریدورها وصل نشود و محدود شود اما این اتفاق نمی افتد. مسئله، انقلاب صنعتی پنجم است. اسرائیل در منطقه ایجنت آمریکا است که چین به اروپا وصل نشود. از سال ۲۰۰۷ به بعد اسرائیل برنامه های خود را نسبت به ایران در پنج حوزه پیگیری می کند که عبارتند از ایران هراسی، فناوری، تحریم، خروج نخبگان از ایران و منازعه داخلی نخبگان در ایران.

در ادامه، عبدالامیر نبوی، استاد دانشگاه تهران، اظهار داشت: آیا نیروهایی که ما به عنوان جنبش های اسلام گرایی می شناسیم، در آینده این منطقه نقشی ایفا خواهند کرد یا خیر؟ به نظر می رسد اسلام سیاسی دست کم در میان مدت و کوتاه مدت، یک کنشگر سیاسی اثرگذار نخواهد بود. این نیروها فاقد رهبران کاریزماتیک هستند. این احزاب و گروه های اسلام گرا زمانی که قدرت را به دست گرفتند دچار اشتباهات مهلک شدند چون فکر می کردند اسلام حلال همه مشکلات است و به راه حل های قدیمی رو آوردند برای دنیایی که جدید است. در حوزه بین المللی هم این گروه ها دچار مشکلات جدی هستند و فشار بین المللی به آن ها زیاد است. نقش حامیان خارجی هم که کاهش و یا تغییر پیدا کرده است. اما مشکل جدی تر اسلام سیاسی این است که اساسا ایدئولوژی این منطقه دیگر اسلام سیاسی نیست بلکه توسعه است. اگر جنبش ها و نیروهای اسلام سیاسی نتوانند سخن جدیدی به مردم منطقه ارائه کنند، از ایفای نقش موثر در روندهای سیاسی، فرهنگی و اجتماعی منطقه ناتوان خواهند بود.