به گزارش روابط عمومی خانه اندیشمندان علوم انسانی، نشست "شمایل نگاری و هنرهای عامیانه و مذهبی در عصر قاجار" روز سه شنبه ۳۱ تیر ۱۴۰۴ در سالن حافظ خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد. محمدرضا وحدتی دبیری این نشست را برعهده داشت. خلاصه ای از گزارش این نشست در ادامه می آید.

کیانوش معتقدی پژوهشگر حوزه فرهنگ و هنر ایران، اظهار داشت: از منظر جامعه شناسی هنر، با دوسته هنر والا یا نخبه و هنر عامه یا نازل مواجه هستیم. هنر درباری مستقیما تحت حمایت و سفارش حاکمیت و ساختار قدرت مبتنی بر نمایش مضامین درباری و شکوه و جلال شاهانه است. هنر عامه به مثابه آیینه ای رو به فرهنگ عمومی، پیشینه تاریخ، اسطوره ها، آرمان ها و باورهای مذهبی یک جامعه است و ویژگی هایی مانند جمعی بودن، ساختار ساده و احساسات گرایی دارد. در شمایل نگاری عصر قاجار، کاراکتر و قهرمان امامان شیعه هستند نه پادشاه. ما از روزگاری صحبت می کنیم که ۹۵ درصد مردم بی سواد بوده اند و تصویر در چنین جامعه ای مهم است.

وی افزود: در عصر قاجار درباری وجود دارد که برای خودش مشروعیت دارد و از زمان فتحعلی شاه رابطه نزدیکی با علما داشته است. اینجا ژانر هنر مذبی می تواند در خدمت دربار باشد. در دوره فتحعلی شاه یک مکانیسم دوگانه داریم . از یک سو شاه بسیار مسلمان و حامی علما است و در عین حال باستان گرایی را هم دنبال می کند. منابع تاریخی و باستان گرایی شامل شاهنامه، نقش برجسته ها و سکه ها و اشیاء باستانی و کتب تاریخی می شده است. در این دوران فتحعلی شاه یک قصه می سازد و خودش را به پادشاهان ساسانی می چسباند و برای خودش لقب شاهنشاه را انتخاب می کند. دربار با مدیریت چنین فردی، به همزیستی و تلفیق الگوها می پردازد و آثاری مانند پیکرنگاری درباری، نقاشی اسطوره ای و حماسی و شمایل نگاری مذهبی تولید می شود.

او ادامه داد: فتحعلی شاه خودش عاشق تصویر بود. در این دوران هیچ وقت شاه هاله نور نداشته است و فقط برای قدیسان مسلمان استفاده شده است. در آن زمان یک امام شیعه در حد یک پادشاه باستانی قداست پیدا می کند. هاله نور نمادی است از فر ایزدی. انواع هنرهای عامیانه و مذهبی در دوره قاجار عبارتند از نقاشی، کاشی کاری و حجاری، فرش و انواع دستبافته ها، فلزکاری، چاپ سنگی و لیتوگرافی و نقاشی پشت شیشه. در این دوران تکایا و تعزیه هم رونق می گیرد. تکیه دولت نمونه عالی آن است.