به گزارش روابط عمومی خانه اندیشمندان علوم انسانی، نشست "نقد کتاب مکتب در فرایند تکامل" به همت گروه مطالعات قرآنی و گروه زبان و ادبیات عربی خانه اندیشمندان علوم انسانی، روز سه شنبه ۷ مرداد ۱۴۰۴ در سالن حافظ خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد. مرضیه محصص دبیری این نشست را برعهده داشت. خلاصه ای از گزارش این نشست در ادامه می آید.

در ابتدا، مسعود فکری، دانشیار زبان و ادبیات عربی دانشگاه تهران، اظهار داشت: این کتاب در حوزه کلام نقلی شیعی است. نقد حداقل چهار وجه دارد از جمله نقد روشی، نقد مبانی و پایه های یک دیدگاه و نظریه، نقد نتیجه گیری های یک پژوهش و نقد زبانی. وقتی یک اثری مطالب انتقادی فراوانی درباره آن گفته می شود، نشان دهنده ارزش و محتوای بالای این کتاب است که توانسته است توجه ها را به خود جلب کند. مسائل کلامی ته ندارند به این معنا اگر سخنی در بحث الهیاتی گفته می شود، کسی آن را نقد می کند اما این پایان ماجرا نیست و کسان دیگری هم می توانند نقد کنند. این کتاب یک جریان شناسی اجتماعی را هم در درون خودش دارد.

وی افزود: چند شاخص در مطالعات جریان شناسی کلامی در مذهب شیعه وجود دارد. جریان هایی که در جامعه اقلیتند چون فرصت کافی برای تبیین نظریات خود ندارند از دسترسی به منابع مورد نظر هم محروم مانده اند. از دوره خلافت امام حسن(ع) تا پایان امامت، یک فشار اجتماعی فراوان روی جامعه شیعیان اعمال شده است. این طور نبوده است که جامعه شیعیان با پیشوایان خود به راحتی در ارتباط باشند. این محدودیت ها در کار نویسنده این کتاب هم تاثیر گذاشته است. در روند جریان کلامی شیعه اتفاقاتی افتاده است و بخشی از این، در نقطه تعارض با دیگر مذاهب اسلامی بوده است. نویسنده در استناد به منابع باید این را مد نظر قرار می داد که خیلی از روایات ما تقطیع شده وقبل و بعدی داشته است. وقتی یک کلام از پارادایم خود خارج شود می تواند هویت معنایی اش تغییر کند. خیلی از روایات ها را باید منظومه ای دید.

در ادامه، رضا قربانی زرین، پژوهشگر در حوزه قرآن و حدیث، بیان داشت: این کتاب درایران دهه ۷۰ به صورت کپی در دسترس بود. در نوع خودش یک رویکرد جدید داشت. برای اولین بار اهالی رشته علوم قرآن و حدیث با گونه ای از تحلیل آشنا شدند که در آن سیر تطور و تحلیل تاریخی بهره گرفته بود و خیلی هم مورد استقبال واقع شد. الان که بیش از ۳۰ سال از این کتاب گذشته است، شاید لازم است نظرات کلی تری در مورد این کتاب داشته باشیم. این سوال مطرح می شود که اصولا تحقیق هایی که در مورد تاریخ فکر انجام می شوند چه محدودیت هایی دارند و چگونه می توان به اهداف نویسنده رسید؟ شاید لازم باشد در مورد پیش فرض های کلامی نویسنده بحث داشته باشیم.

وی افزود: این کتاب بعد از چاپ اولیه، دو سال بعد به فارسی ترجمه شد. به نظر می رسد ترجمه هم زیر نظر خود نویسنده بوده است. در ترجمه، پاورقی هایی در فضای فکری فارسی زبانان افزوده شده است. در متن انگلیسی مختصر و مفید به سراغ اصل مطلب رفته است. بعدها نویسنده در سال ۱۳۸۶ یک مقدمه فارسی برای نسخه ترجمه نوشت.

او ادامه داد: ویژگی مبرز این کتاب، ویژگی تاریخ و تحلیل تاریخی بوده است. یکی از دغدغه های کلامی نویسنده این بوده است که گرایشی از اسلام ارائه شود که بتواند در مکان های آکادمیک غرب از آن دفاع کرد. او می خواهد از چهره تشیع در جهان غرب دفاع کند که در جای خود انگیزه با ارزشی است.