به گزارش روابط عمومی خانه اندیشمندان علوم انسانی، نشست تخصصی "فرونشست زمین" به همت انجمن ایرانی ژئومورفولوژی و گروه جغرافیای خانه اندیشمندان علوم انسانی، روز دوشنبه ۱۷ آذر ۱۴۰۴ در دانشکده جغرافیای دانشگاه تهران برگزار شد. علی بیت اللهی عضو هیئت علمی و رئیس زلزله شناسی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، منیژه قهرودی عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی و ابوالقاسم گورابی عضو هیئت علمی دانشگاه تهران، سخنرانان این نشست بودند. خلاصه ای از گزارش این نشست در ادامه می آید.

در ابتدا ابوالقاسم گورابی در مقام مدیر این نشست توضیحاتی ارائه داد و افزود: فرونشست زنگ خطری بود که ۱۰ الی ۱۵ سال پیش آغاز شده است و الان صدایش بلندتر شده است. ما در کلاس هایمان بیشتر به مباحث نظری می پردازیم. در ایران در دانشگاه ها و رسانه ها نشست های فراوانی در مورد فرونشست برگزار شده است. ما سعی کردیم امروز نشست متفاوتی را برگزار کنیم. در بخش اول این نشست به تعاریف و مفاهیم، دلایل و محرک ها، آثار و پیامدها، چالش های پیش رو و تکنیک های پایش می پردازیم. فرونشست به معنای فرو رفتن تدریجی با حرکت عمودی رو به پایین سطح زمین است. دلایل فرونشست به عوامل طبیعی و عوامل انسانی تقسیم می شود. فرونشست در ایران مخاطره نیست بلکه یک ابر‌بحران تمدنی چند سیستمی است.

در ادامه، علی بیت اللهی، اظهار داشت: ما از نظر وسعت پهنه های فرونشست با نرخ بالا و تعدد آن ها در کل کشورهای دنیا، رتبه اول را داریم. از نظر کسری منابع آب زیرزمینی بعد از چین و آمریکا رتبه سوم را داریم. در تمامی استان های کشور به جز گیلان، پهنه های فرونشست رو به گسترش است. جاهایی که فرونشست نداریم، بیشتر مناطق فاقد سکونت، کویری و کوهستانی است. ۷۵۰ شهر ما روی پهنه های فرونشست واقع شده اند. میراث تاریخی ما دارد آسیب می بیند. برای مدیریت ریسک مخاطرات سه کار را می توانیم انجام دهیم. یکی، خود خطر را کنترل کنیم. دیگری، در معرض قرارگیری را کم کنیم و سومی، کلا آسیب پذیری ها را کم کنیم. بیشترین نرخ فرونشست در بهرمان رفسنجان است.

وی افزود: مفاهیم پایه برای ارزیابی های مهندسیدر فرونشست زمین، مواردی مانند تابع فرونشست، نرخ فرونشست، فرونشست تجمعی زمین، تابع میرائی آبخوان، تابع مساحت فرونشست و گرادیان نرخ فرونشست را در بر می گیرد. از عوامل اصلی فرونشست زمین، افت سطح ایستابی و بالاآمدگی آب دریاها را می توان نام برد. اقداماتی مانند کاهش تمرکز جمعیت و روش های اجتماعی و اقتصادی آن، کنترل دبی استحصالی چاه های آب مجاز با نصب کنتورهای حجمی با اولیت پهنه های فرونشستی با نرخ بالا و مسلوب ال منفعه کردن چاه های غیرمجاز با اولویت پهنه های فرونشستی با نرخ بالا از جمله اقداماتی هستند که می توان برای کنترل پدیده فرونشست انجام داد.

در ادامه، منیژه قهرودی، ابراز داشت: ایران امروز یکی از کانون های اصلی فرونشست در جهان به شمار می آید. از دلایل اصلی فرونشست در ایران، می توان به برداشت بی رویه آب زیرزمینی و چاه های عمیق و غیرمجاز اشاره کرد. شهرهایی مانند توکیو در ژاپن و بانکوک در تایلند موفق شده اند فرونشست را کاهش دهند. نظام حکمرانی و پایش وجه مشترک این کشورها در رسیدن به این موفقیت بوده است. اما سوال مطرح می شود که چرا ایران در کنترل فرونشست زمین موفق نیست؟ بخش مهمی از ناکامی در کنترل فرونشست فقط به فیزیک زمین و آبخوان محدود نیست بلکه به این مربوط است که پدیده چگونه دیده و فهمیده می شود و چگونه این فهم، تصمیم و سیاست را شکل می دهد. در ایران، فرونشست از نظر ادراکی غالبا از طریق نشانه های پراکنده تجربه می شود. فرونشست آهسته و تدریجی است. برداشت بی رویه آب زیرزمینی، ساختار پیچیده و ناهماهنگ حکمرانی آب، قیمت گذاری ناکارآمد آب و انرژی و تکیه شدید به کشاورزی سنتی از جمله دلایلی هستند که ما در کنترل فرونشست موفق نمی شویم. کنترل فرونشست در ایران ممکن است اما فقط با یک بسته سیاستی همزمان، مردمی و سخت گیرانه.