به گزارش روابط عمومی خانه اندیشمندان علوم انسانی، نشست "آینده تفکر در ایران(امکان، امتناع، مدرنیته و توسعه) با نگاهی به منظومه فکری دکتر سید جواد طباطبایی" به همت دپارتمان اندیشه سیاسی انجمن ایرانی مطالعات غرب آسیا و با همکاری خانه اندیشمندان علوم انسانی، روز پنج شنبه ۹ اسفند ۱۴۰۳ در سالن فردوسی خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد. خلاصه ای از گزارش این نشست در ادامه می آید.

در ابتدا، سید اسدالله اطهری رئیس هیئت مدیره انجمن ایرانی مطالعات غرب آسیا، ابراز داشت: ما دومین بار است که در مورد اندیشه های سید جواد طباطبایی برنامه برگزار می کنیم. امیدوارم امروز تفکر مرکزی طباطبایی مورد بررسی و بهره برداری قرار بگیرد. او یکی از متفکرانی است که سوالات بسیار اساسی را در زمینه توسعه مطرح می کند. او یک صورت برداری اساسی از ایران مطرح می کند و می گوید اگر مسیری که غرب رفته است را طی نکنیم، به سمت کشورهای جهان چهارم می رویم. او بحث توسعه را با تکیه بر تجربه غربی مطرح می کند و توسعه را از منظر تجدد نگاه می کند. او به ما تذکر می داد که پیش نیاز توسعه، فرد دمکوراتیک و تکنولوژیک است.

در ادامه، گیتی خرسند همسر سید جواد طباطبایی، اظهار داشت: کسی جواد را مجبور به انتخاب این مسیر نکرده بود و او خود مسیرش را انتخاب کرده بود. او تا واپسین روزهای زندگی اش جز به ایران چیزی فکر نمی کرد. او دغدغه اش یکپارچگی ایران و وحدت ملی در کثرت بود. تدوین یک تئوری ایرانشهری، مستلزم این است که آدم های متخصص با گرایش های مختلف سیاسی دیالوگ برقرار کنند.

در ادامه، موسی غنی نژاد از اقتصاددانان، اظهار داشت: نظریه ای که طباطبایی مطرح می کند، یک نظریه کلی است و ارزش جهانی دارد. و یک باب جدید در بحث مدرنیته به شمار می رود. او نظریه منسجمی درباره پیشینه تاریخی و فرهنگی ایران و اهمیت آن مطرح می کند. اهمیت طباطبایی در این است که او راهی را باز کرد که باید راهش را ادامه داد. وی کار بزرگی انجام داد و در یک نظریه منسجم توضیح داد که ایران باستان اهمیتش در چیست. استاد در آخرین نوشته اش، انقلاب ملی در انقلاب اسلامی را مطرح کرد. منظورش از انقلاب، انقلاب فکری بود.

در ادامه، ابراهیم صحافی از اندیشمندان، بیان داشت: در زمانه ای که امت گرایی می خواست امر ملی و آگاهی ملی را تحت تاثیر قرار دهد، با نوشته هایش آگاهی ملی را در دسترس مردم قرار دارد. مسئله ایران یک امر است و مشکل ایران امر دیگری است. بررسی مشکل ایران یک راه فلسفی است. از طریق بازگشت به عقل عقلایی می تواند مشکل ایران را حل کند. عقل عقلایی وسیله پالایش سنت ها است.

در ادامه، حمید احمدی استاد دانشگاه تهران، ابراز داشت: میراث سید جواد طباطبایی این بود که ایمان به ایران را در جنبه های علمی زنده کرد. روش او این بود که به سیاست نامه های و اندرزنامه ها مراجعه کنیم. ما در بند مدل های نظری غیر بومی نشویم گرچه شناخت آن ها کار خوبی است. ما با سه چالش فرا ملی، فرو ملی و علمی مواجه هستیم. ما در علوم انسانی برای چالش های مدرن باید به منابع بومی مراجعه کنیم.

در ادامه، احسان هوشمند از ایرانشناسان، اظهار داشت: با تاسیس دانشگاه تهران، انتظار می رفت که آن دانشگاه به ایران بپردازد اما تا سال ۵۷ مجموعه آن چه که تولید شد، کارهای پژوهشی به سفارش دوست یا مجموعه تولیداتی بود که به نحوی تحت تاثیر اندیشه چپ بود. امروز منتقدانه به پشت سرمان نگاه کنیم و جای طباطبایی امروز خالی است. او در دوره ای که ایران اندیشی به محاق رفته بود، با شجاعت به بازبینی و نقادی مناسبات اجتماعی پرداخت.

در ادامه، عباس آخوندی وزیر اسبق راه و شهرسازی، ابراز داشت: برای همه ما آشکار است هر مسئله ای که در ایران پدید می آید، باقی می ماند و حل نمی شود. این یک ریشه و دلیلی دارد که ما نمی توانیم مسئله حل کنیم و کشور قدرت حل مسئله را از دست داده است. سید جواد طباطبایی آمد و گفت اگر کشور نمی تواند مسئله حل کند، ریشه آن به این بر می گردد که ما در تعریف امر ملی فرو ماندیم. مشکل ما نداشتن نطریه بود، نظریه ای که بتواند امر ملی در ایران را تعریف کند. طباطبایی مسئله ایران را به عنوان یک پدیدار تاریخی مطرح کرد و اصرار فراوانی هم بر امر تداوم داشت. باید پاسخ مسائل را در تاریخ ایران جستجو کرد.

در ادامه، محمد قوچانی از روزنامه نگاران، بیان داشت: آخرین پیش بینی سید جواد طباطبایی در مورد انقلاب ملی بسیار درخشان بود. پیش از آن، در مورد نظریه عمق راهبردی صحبت کرد که دغدغه امروز ما است. او می گفت که ایران در جهان میانه قرار دارد. یکی از آروزهایش، تدوین مانیفستی در ایران بود. او فکر می کرد مقوله ایران را به کانون تفکر تبدیل کند. وی از دانشگاه بیرون نشست اما به اندازه یک دانشگاه کار کرد.

در ادامه، سید صادق حقیقت، استاد دانشگاه مفید قم، اظهار داشت: سید جواد طباطبایی دو نظریه ی زوال و ایرانشهری داشت. یکی از کارهایی که باید انجام شود، اتصال بین این دو نظریه است. در ظاهر دو تفاوت وجود دارد. یکی، نظریه زوال شکل سلبی دارد ولی نظریه ایرانشهری شکل ایجابی دارد. هم چنین نظریه اول شکل اندیشه ای دارد و نظریه دوم به جغرافیای خاصی توجه دارد. کتب اخیر طباطبایی زمینه گرایانه بود در حالی که اول متن گرا بود. تحول روش شناختی در آثار او به چشم می خورد.

در ادامه، جهانگیر معینی علمداری استاد دانشگاه تهران، بیان داشت: تاکید طباطبایی بر مسئله دانش در حوزه تولید و توزیع در جامعه بود. وی خیلی آکادمیک درس می داد و می گفت دانش اهمیتش از نفت بیشتر است. شاید ریشه های بحران های امروز صرفا افراد نباشد و باید آن را در طبقات جستجو کرد. الان فقدان طبقه دانش در تصیمیم گیری ها مشخص است.

در ادامه، احمد بستانی، استاد دانشگاه خوارزمی، اظهار داشت: سوال این است که ما با میراث سید جواد طباطبایی چه باید بکنیم؟ مشکل ما با میراث او این است که همه در یکی دو قدم اول مانده اند. به ندرت کسی جلوتر از گام های اولیه می رود. اولین ضرورت آن است که ما شرح و تفسیر و خلاصه نویسی به شکل درست از آثار استاد انجام دهیم. دومین مورد، معرفی آثار استاد به زبان های اروپایی است چون او یک متفکر جهانی بود. سومین مورد، نقادی است به معنای نشان دادن امکانات و محدودیت های یک پروژه فکری. من طباطبایی را یک احیاگر در حوزه اندیشه ایرانی می بینم.

در ادامه، سید علی میرموسوی استاد دانشگاه باقرالعلوم، بیان داشت: سید جواد طباطبایی دغدغه ایران و نجات ایران را داشت. او معتقد بود دین تابعی از شرایط فرهنگی ما است. او معتقد بود برای گذار به تجدد، اصلح دینی یک ضرورت است. او می خواهد بگوید پروسه اصلاح دینی در اسلام، مسیرش با مسیحیت متفاوت است. ما باید مسیر خاص خودمان را پیدا کنیم. او بین حقوق شرعی و احکام شرعی مرزبندی قائل می شود.

در ادامه، سالار سیف الدینی، اظهار داشت: طباطبایی محصول تجربه زیسته خود در جامعه خود بود. او همیشه دغدغه ای به نام وحدت ایران داشت و در تمام آثارش در تلاش است که یک نظریه وحدتی تولید کند. او کسی بود که تاریخ ایران را به صورت علمی توضیح داد. منتقدین وی معمولا نقدشان اصلا معطوف به متن نیست.